ربا از دیدگاه دینی
اى كسانى كه ايمان آوردهايد، از خداوند پروا كنيد و بازمانده ربا را رها كنيد (278 بقره) پس اگر ترک ربا نکردید آگاه باشید که به جنگ خدا و رسول او برخاستهاید. و اگر از این کار پشیمان گشتید اصل مال شما برای شماست، که در این صورت به کسی ستم نکردهاید و از کسی ستم نکشیدهاید (279 بقره)
احتمالاً تنها جایی که در قرآن از تعبیر «جنگ با خدا» استفاده شده، مربوط به رباخواری است. علامه طباطبایی در تفسیر آیه ۲۷۹ سوره بقره معتقد است شدتی که خداوند درباره مساله ربا و رباخواری به کار برده، درباره هیچ یک از فروع دین غیر از تبری از دشمنان خدا، به کار نبرده است. (طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۴۰۹)
از پیامبر خدا حضرت محمد (ص) نیز نقل شده که:
«آنكه ربا مى دهد و آنكه مى گيرد در گناه برابرند.» (1051 نهج الفصاحه)
« يك درهم ربا كه انسان دانسته گيرد در نظر خدا بدتر از سى و شش زناست.» (1561 نهج الفصاحه)
« هر گروهى كه ربا ميانشان رواج گيرد به قحط مبتلا شوند» (2693 نهج الفصاحه)
تعریف ربا
اگر بخواهیم تعریف سادهای از ربا ارائه کنیم:
هرگاه در عقد قرض شرط شود که قرض گیرنده هنگام ادای قرض، آن را با افزوده برگردانند، ربای قرضی تحقق یافته است.
کارمزد وام و سود سپرده
هر وام بانکی که دریافت می کنید، درصد ثابتی را به عنوان کارمزد برای شما تعیین می کنند و همراه با اصل وام دریافتی، باید آن را پرداخت نمایید. (کارمزد وام بانکی)
هر سپرده ای هم که در حساب های مدت دار (کوتاه مدت و بلند مدت) نگهداری می کنید، بانک به صورت ماهانه، بر اساس یک درصد ثابت، مبلغی را تحت عنوان سود سپرده به شما پرداخت می کند.
بعضی معتقدند این دو مورد بالا، شبهه ربا را دارند و بعضی آن را رد می کنند.
اشاره به وام بدون بهره در قانون اساسی
اصل 43 قانون اساسی: اصل چهل و سوم: برای تأمین استقلال اقتصادی جامعه و ریشه کن کردن فقر و محرومیت و برآوردن نیازهای انسان در جریان رشد، با حفظ آزادی او، اقتصاد جمهوری اسلامی ایران بر اساس ضوابط زیر استوار می شود:
2 - تأمین شرایط و امکانات کار برای همه به منظور رسیدن به اشتغال کامل و قرار دادن وسایل کار در اختیار همه کسانی که قادر به کارند ولی وسایل کار ندارند، در شکل تعاونی، از راه «وام بدون بهره» یا هر راه مشروع دیگر ...
ایراد 1: تورم در گذشته وجود نداشته
اولین مساله ای که ردکنندگان شبهه ربا مطرح می کنند، این است که در زمان گذشته (صدر اسلام) مساله تورم وجود نداشته و ارزش پول اینچنین افت نمی کرده است.
اما با توجه به اینکه آن زمان هم تجارت وجود داشته، این ایراد نقض می شود. تجارت به معنای آنکه شما با سرمایه 1000 واحد پولی (سکه یا ...) اجناسی را از جای دیگر خریداری می کردید و به قیمت 1100 سکه در جای دیگر که آن جنس وجود نداشت می فروختید. پس قطعاً 1000 واحد پولی در ابتدای سال و در گردش تجارت با دو بار خرید و فروش، به 1200 واحد در انتهای سال افزایش پیدا می کند و هنگامی که شما از یک تاجر در ابتدای سال 1000 واحد قرض می کردید، قطعاً اگر انتهای سال به او همان 1000 واحد را پس می دادید، او دچار خسارت می شد، چرا که می توانست با این پول کار کند. همینطور هم معمولاً افرادی که نقدینگی داشتند، از قدیم الایام، آن را در اختیار کسبه قرار می دادند که با پول آن ها کار کرده و در سودشان شریک می شدند.
پس حتی در صورتی که تورم آن زمان (کاهش ارزش پول) را صفر در نظر بگیریم، باز دلیل نمی شود که خود پول در طول زمان، ارزش ذاتی نداشته باشد.
ایراد 2: بانک با چه انگیزه ای وام بدهد؟
در سیستم مالی کشورهای دیگر نیز بانک ها تامین سرمایه کسب و کارها را بر عهده دارند. بدین طریق که طرح کسب و کار شما را بررسی می کنند، به سودآوری آن اطمینان پیدا کرده و در طرح شما سرمایه گذاری کرده و «شریک» می شوند. حتی در میانه راه، کارشناس بانک به کار شما نظارت می کند که پروژه دچار شکست نشود، چرا که بانک در سود و زیان شما شریک شده است!
ایراد 3: ما با چه انگیزهای پول را در بانک سپردهگذاری کنیم؟
قطعاً بانکها به صورت پیش فرض دارای سرمایه آنچنانی نیستند و سرمایه اصلی آنها، از سپرده افراد تامین می شود. از سوی دیگر بسیاری افراد دارای سرمایههایی هستند و به تاجران و کسب و کارها نیز اطمینان ندارند که پول خود را برای کار در اختیار آنان قرار دهند. به همین خاطر، سپردهگذاری در بانک تنها راه چاره آنهاست.
برای این مساله هم راهکار ساده است. بانک هر ساله صورت سود و زیان خود را استخراج میکند و مشخص میشود که در شراکت با شرکتها و کسب و کارها، چقدر سود کرده و به تناسب، سود سرمایهگذاران خود را پرداخت می کند. دقیقاً مانند همان اتفاقی که در بازار بورس و شرکتهای سهامی عام میافتد.
ایراد 4: افرادی که کسب و کار نیستند و نیاز به وام دارند چه کنند؟
از گذشته تا کنون، به جز سپرده جاری (دست چک) و سپرده مدتدار، سپرده دیگری با عنوان «قرضالحسنه» در بانکها وجود داشته است. در این میان افرادی که مازاد سرمایهای دارند و چشمداشتی به سود آن ندارند، پول خود را در چنین حسابی قرار میدهند. به صورت اصولی، وجوه حساب قرضالحسنه باید به افرادی داده شود که صاحب کسب و کار نیستند اما نیازمند دریافت وام شدهاند. لذا با توجه به اینکه وجوه قرضالحسنه برای بانک هزینهای ندارد، میتواند بدون هزینه نسبت به ارائه وام به متقاضیان اقدام کند.
ایراد 5: هزینه تمام شده پرداخت وام قرضالحسنه چطور تامین میشود؟
فرض میکنیم که در اینجا هزینه هر واحد اداری بانک باید توسط خود آن واحد پوشش داده شود (و طبیعتاً واحد قرضالحسنه بانک هم هزینه نیروی انسانی و اداری و غیره دارد) یا اصلاً بهصورت مجزا، یک موسسه قرضالحسنه وجود دارد و حداقل بابت کارکنان و سایر هزینهها، لازم است درآمدی داشته باشد.
در چنین مواردی، «متاسفانه» باز هم نسبت به دریافت «کارمزد ثابت» اقدام میکنند و وام اعطایی را شبههدار میکنند. تفاوتی نمیکند این کارمزد، به جای 24 یا 18 درصد متداول، 4 درصد یا حتی 2 درصد باشد.
اما پس هزینه عملیاتی به چه صورت تامین شود؟
راهکار حل این مساله، دریافت هزینه تمام شده خدمات است. فرض کنید یک صندوق قرض الحسنه، در سال 2000 فقره وام (با مبالغ گوناگون) پرداخت میکند و 1 میلیارد تومان هم هزینه دارد: شامل هزینه پرسنل، نگهداری و حتی هزینه توسعه و تبلیغات. در چنین حالتی، هزینه تمام شده پرداخت هر وام، 500 هزارتومان است. حال ممکن است وام شما 5 میلیون تومانی باشد یا 50 میلیون تومانی. در این حالت شما به عنوان دریافت کننده وام، لازم است هزینه تمام شده آن را هم پرداخت کنید و هزینه تمام شده چه به شما وام 5 میلیون تومانی بدهند یا 100 میلیون تومانی، یکی است.
ایراد 6: کسی که سپرده قرضالحسنه را تامین میکند، چه سودی خواهد برد؟
كيست كه در راه خداوند قرضالحسنه دهد، تا برايش دوچندان سازد و براى او پاداشى ارجمند است (11 سوره حدید)
کیست آنکه به خدا وام نیکو دهد، تا آن را برایش چندین برابر بیفزاید؟ و خداست که [روزی را] تنگ می گیرد و وسعت می دهد؛ و [همه شما برای دریافت پاداش] به سوی او بازگردانده می شوید. (245 سوره بقره)
2 سال پیش