بیورتیم ریشه در حالات نفسانی إنسان دارد که در دین إسلام از آن تعبیر به "قبض و بسط" و یا "إقبال و إدبار" می‌شود ...
شواهد قرآنی زیادی نیز برای آن وجود دارد. منجمله؛
زمانی حضرت یعقوب علیه‌ألسلام به برادران یوسف علیه‌ألسلام فرمود: من بیم دارد که اگر یوسف را با شما بفرستم، گرگ او را بدرد ... و برادران او را در چاه انداختند و در بازگشت حضرت یعقوب إشاره‌ای به این موضوع نکردند ولی در بزرگسالی یوسف، حضرت یعقوب بوی پیراهن او را از شهری دور إستشمام کرد ... ار ایشان سؤال می‌شود که؛ چطور شما بوی پیراهن یوسف را از شهری دیگر حس کردید ولی وجود او را در چاه کنعان (شهر خودتان) ندیدید؟ که سعدی علیه‌ألرحمه این موضوع را به زیبایی به نظم کرده است؛
یکی پرسید از آن گم کرده فرزند/که ای روشن گهر، پیر خردمند.
ز مصرش بوی پیراهن شنیدی/چرا در چاه کنعانش ندیدی؟
بگفت: أحوال ما برق جهان* است/دمی پیدا و دیگر دم نهان است.
گهی بر تارک أعلی نشینیم/گهی تا پشت پای خود نبینیم.
*جهان = جهنده
عوامل مختلفی در "قبض و بسط" نفس إنسان دخیل هستند که مسلما منحصر در ساعت طبیعی بدن و یا زیست آهنگ آن نمی‌باشد ... پیچیده‌ترین مخلوق خداوند روح است که کمترین إطلاعات نیز راجع به آن است ...
قرآن کریم عوامل مختلفی را برای سکون و آرامش نفس و روح (که قوه‌ی عاقله و مدیریتی بدن است) ذکر می‌کند، منجمله؛
- هرکس که از یاد خدا روی‌گردان باشد، به سختی دچار می‌شود ... معیشة ضنکا.
- إسباب آرامش قلب، یاد خدا است ... بذکر أللهِ تطمئن ألقلوب.
گاهی برای إنسان نسیمی خاص از جانب خداوند می‌وزد که از آن در لسان روایات تعبیر به نوعی سبک‌بالی و گشایش روحی می‌شود؛ رسول مکرم فرموده‌اند: ألا و إنَّ فی أیام دَهرِکُم نَفَخاتٌ، ألا فَتَعَرّضوا لها ... بدانید که در زندگی شما نسیم‌هایی از جانب خداوند است، مراقب باشد که به آنها توجه داشته باشید و إستفاده کنید ...
رسول أکرم فرموده‌اند: "برای نفس إقبال و إدبار هست. پس هرگاه نفس یاریتان نمی‌کرد تنها به واجبات خود إکتفا کنید" ...
زمان و مکان مقدس و نیز زمان و مکان نحس (که هردو شاهد قرآنی و روایی دارند)، در "قبض و بسط" نفس تأثیر بسزایی دارند. ضمن اینکه اینها هردو شدت و ضعف دارند؛
- مشاهد مشرفه، ماه رمضان، شب قدر، یک سوم آخر شب، أعمال خیر، همنشینی با أهل معصیت و آهل عبودیت، ترک و یا إرتکاب معصیت، قرآئت قرآن، خدمت خصوصا به والدین، دعا در حق دیگران، از عوامل مؤثر در "قبض و بسط" هستند که شواهد قرآنی و روایی بسیار زیادی برای آنها وجود دارد.
- مهمترین دلیل "قبض" نفسانی إنسان، إرتکاب معصیت است. قرآن کریم می‌فرماید: غرض از خلقت، عبودیت است و حقیقت عبودیت، ترک معصیت در فکر و عمل است. و اگر ترک معصیت ملکه شود، إنسان ماداما در "بسط" و نشاط است. و اینها ألبته به حیات بیولوژیکی إنسان مربوط نمی‌باشد.
به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست/عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست.
پادشاهی و گدایی برِ ما یکسان است/که بر این در، همه را پشتِ عبادت، خم از اوست.
اگر عالم همه پر خار باشد/دل عاشق همه گلزار باشد.
5
