مدیریت استراتژیک تدوین‌ و اجرا و کنترل در صنایع کوچک و متوسط

# مدیریت استراتژیک: تدوین، اجرا و کنترل در صنایع کوچک و متوسط (SMEs) نویسنده : دکتر نورالدین جعفری هزارانی IR6364587064880288 Researcher ID 0009-0687-7755 Dr.n.jafary@gmail.com ## چکیده مدیریت استراتژیک یک فرآیند مداوم از برنامه ریزی، نظارت، تجزیه و تحلیل و ارزیابی یک سازمان برای تحقق اهداف خود است. مدیریت استراتژیک در شرکت های کوچک و متوسط (SMEs) چالش ها و فرصت های خاص خود را دارد. این پژوهش با هدف طراحی یک مدل کنترل استراتژیک جامع برای واحدهای صنعتی در شرکت های کوچک و متوسط انجام شده است. روش پژوهش توصیفی-پیمایشی است و داده ها از طریق پرسشنامه جمع آوری شده اند. نمونه پژوهش شامل ۱۰۰ واحد صنعتی در شهر تهران است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل عاملی تأییدی و مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که مدل کنترل استراتژیک جامع شامل چهار عامل اصلی است: برنامه ریزی استراتژیک، اجرای استراتژیک، ارزیابی استراتژیک و بهبود استراتژیک. همچنین، نتایج نشان می دهد که مدل کنترل استراتژیک جامع دارای بار شناختی مناسب، اعتبار و روایی بالا است. این پژوهش می تواند به مدیران و صاحبان شرکت های کوچک و متوسط کمک کند تا استراتژی های خود را به صورت کارآمد و موثر کنترل کنند و عملکرد خود را بهبود بخشند. ## کلمات کلیدی مدیریت استراتژیک، کنترل استراتژیک، شرکت های کوچک و متوسط، مدل سازی معادلات ساختاری ## مقدمه مدیریت استراتژیک یکی از مهمترین عناصر موفقیت یک سازمان است. مدیریت استراتژیک به معنای تعیین هدف ها و اهداف یک سازمان، توسعه استراتژی ها برای رسیدن به آن ها، اجرای استراتژی ها و ارزیابی و بهبود عملکرد استراتژیک است. مدیریت استراتژیک به سازمان ها کمک می کند تا با تغییرات محیطی، رقابتی و داخلی سازگار شوند، فرصت ها و تهدیدهای بالقوه را شناسایی کنند، مزیت رقابتی کسب کنند، عملکرد خود را بهبود بخشند و ارزش برای ذینفعان خود ایجاد کنند. مدیریت استراتژیک در شرکت های کوچک و متوسط (SMEs) اهمیت ویژه ای دارد. شرکت های کوچک و متوسط تعریف مختلفی در کشورهای مختلف دارند، اما به طور کلی شرکت هایی هستند که تعداد کارکنان، حجم فروش یا سرمایه گذاری آن ها زیر یک حد مشخص است. شرکت های کوچک و متوسط نقش مهمی در اقتصاد، اشتغال، نوآوری و رشد کشورها دارند. بر اساس آمارهای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، شرکت های کوچک و متوسط حدود ۹۹ درصد از کل شرکت ها و ۶۰ درصد از کل اشتغال را در کشورهای عضو این سازمان تشکیل می دهند. همچنین، شرکت های کوچک و متوسط در ایران نیز جایگاه ویژه ای دارند. بر اساس آمارهای مرکز آمار ایران، شرکت های کوچک و متوسط ۹۵ درصد از کل شرکت ها و ۵۰ درصد از کل اشتغال را در ایران تشکیل می دهند. شرکت های کوچک و متوسط در بقا خود دچار مشکلات عدیده‌ و چالش های بزرگ مدیریتی هستند. این چالش ها باعث می شوند که شرکت های کوچک و متوسط نتوانند به صورت کارآمد و موثر استراتژی های خود را تدوین، اجرا و کنترل کنند. بنابراین، نیاز به طراحی یک مدل کنترل استراتژیک جامع برای شرکت های کوچک و متوسط وجود دارد. کنترل استراتژیک به معنای فرآیندی است که به سازمان ها کمک می کند تا از انطباق استراتژی های خود با محیط و اهداف خود اطمینان حاصل کنند، عملکرد استراتژیک خود را اندازه گیری و ارزیابی کنند و اقدامات لازم برای بهبود استراتژیک انجام دهند. این پژوهش با سوال پژوهشی زیر مواجه است: "چگونه می توان مدل کنترل استراتژیک جامعی برای واحدهای صنعتی در شرکت های کوچک و متوسط طراحی کرد؟" این پژوهش با فرضیه های زیر روبرو است: - فرضیه اول: برنامه ریزی استراتژیک بر عملکرد استراتژیک شرکت های کوچک و متوسط تأثیر مثبت دارد. - فرضیه دوم: اجرای استراتژیک بر عملکرد استراتژیک شرکت های کوچک و متوسط تأثیر مثبت دارد. - فرضیه سوم: ارزیابی استراتژیک بر عملکرد استراتژیک شرکت های کوچک و متوسط تأثیر مثبت دارد. - فرضیه چهارم: بهبود استراتژیک بر عملکرد استراتژیک شرکت های کوچک و متوسط تأثیر مثبت دارد. در این پژوهش، متغیرهای مستقل شامل برنامه ریزی استراتژیک، اجرای استراتژیک، ارزیابی استراتژیک و بهبود استراتژیک هستند. متغیر وابسته عملکرد استراتژیک است. عملکرد استراتژیک به معنای میزان رسیدن به اهداف استراتژیک یک سازمان است. عملکرد استراتژیک می تواند از طریق معیارهای مالی و غیرمالی اندازه گیری شود. معیارهای مالی شامل سودآوری، رشد، بازده سرمایه گذاری و سهم بازار هستند. معیارهای غیرمالی شامل رضایت مشتری، کیفیت محصول یا خدمات، نوآوری و یادگیری سازمانی هستند. در ادامه، چارچوب نظری، روش پژوهش، نتایج و نتیجه گیری ارائه خواهند شد. ## چارچوب نظری در این بخش، مفاهیم کلیدی، نظریات و مدل های مرتبط با موضوع پژوهش مورد بررسی قرار خواهند گرفت. همچنین، فرضیه ها و روابط بین متغیرها مشخص خواهند شد. ### مفاهیم کلیدی مفاهیم کلیدی در این پژوهش شامل مدیریت استراتژیک، کنترل استراتژیک، شرکت های کوچک و متوسط و عملکرد استراتژیک هستند. در اینجا، تعریف هر یک از این مفاهیم ارائه می شود. - مدیریت استراتژیک: مدیریت استراتژیک به معنای فرآیندی است که به سازمان ها کمک می کند تا هدف ها و اهداف خود را تعیین کنند، استراتژی های مناسب برای رسیدن به آن ها را توسعه دهند، استراتژی ها را اجرا کنند و عملکرد استراتژیک خود را ارزیابی و بهبود بخشند. مدیریت استراتژیک شامل چهار مرحله اصلی است: برنامه ریزی استراتژیک، اجرای استراتژیک، ارزیابی استراتژیک و بهبود استراتژیک. - برنامه ریزی استراتژیک: برنامه ریزی استراتژیک به معنای فرآیندی است که به سازمان ها کمک می کند تا به موقعیت فعلی خود دسترسی پیدا کنند، تحلیل محیطی را انجام دهند، چشم انداز، ماموریت و ارزش های خود را تعیین کنند، هدف ها و اهداف خود را تعریف کنند و استراتژی های مناسب برای رسیدن به آن ها را انتخاب کنند. برنامه ریزی استراتژیک می تواند از روش ها و مدل های مختلفی استفاده کند. برخی از روش ها و مدل های معروف برنامه ریزی استراتژیک عبارتند از: تحلیل SWOT، تحلیل PESTEL، ماتریس BCG، ماتریس GE-McKinsey، ماتریس SPACE، ماتریس IE، ماتریس QSPM - اجرای استراتژیک: اجرای استراتژیک به معنای فرآیندی است که به سازمان ها کمک می کند تا استراتژی های خود را به عمل بیاورند، منابع و توانایی های خود را بهینه سازی کنند، ساختار و فرهنگ سازمانی را هماهنگ کنند، ارتباطات و همکاری های داخلی و خارجی را تقویت کنند و مسئولیت پذیری و پیگیری را افزایش دهند. اجرای استراتژیک می تواند از روش ها و ابزارهای مختلفی استفاده کند. برخی از روش ها و ابزارهای معروف اجرای استراتژیک عبارتند از: مدیریت بر اساس اهداف (MBO)، مدیریت بر اساس فعالیت (ABM)، مدیریت بر اساس خروجی (OBM)، مدیریت بر اساس معیار (MBM)، مدیریت بر اساس معادلات (MBE)، مدیریت بر اساس توازن (BBM)، مدیریت بر اساس مشارکت (PBM)، مدیریت بر اساس پروژه (PJM)، مدیریت بر اساس ریسک (RBM)، مدیریت بر اساس تغییر (CBM) و مدیریت بر اساس عملکرد (PBM). - ارزیابی استراتژیک: ارزیابی استراتژیک به معنای فرآیندی است که به سازمان ها کمک می کند تا عملکرد استراتژیک خود را اندازه گیری و ارزیابی کنند، نقاط قوت و ضعف استراتژی ها را شناسایی کنند، علل و عوامل موثر بر عملکرد استراتژیک را تشخیص دهند و گزارش ها و بازخوردهای مربوط به عملکرد استراتژیک را تهیه و ارائه کنند. ارزیابی استراتژیک می تواند از روش ها و ابزارهای مختلفی استفاده کند. برخی از روش ها و ابزارهای معروف ارزیابی استراتژیک عبارتند از: مدل کارت امتیازی متوازن (BSC)، مدل سهمیه بندی استراتژیک (SBU)، مدل ماتریس توانمندی-جذابیت (CA)، مدل ماتریس توانمندی-محیط (CE)، مدل ماتریس توانمندی-رقابت (CC)، مدل ماتریس توانمندی-استراتژی (CS)، مدل ماتریس توانمندی-عملکرد (CP) و مدل ماتریس توانمندی-یادگیری (CL). - بهبود استراتژیک: بهبود استراتژیک به معنای فرآیندی است که به سازمان ها کمک می کند تا استراتژی های خود را با توجه به نتایج ارزیابی استراتژیک، تغییرات محیطی و نیازهای ذینفعان، بازنگری و تصحیح کنند، اقدامات لازم برای رفع نقاط ضعف و بهره برداری از نقاط قوت استراتژی ها را انجام دهند و یادگیری سازمانی را ترویج کنند. بهبود استراتژیک می تواند از روش ها و ابزارهای مختلفی استفاده کند. برخی از روش ها و ابزارهای معروف بهبود استراتژیک عبارتند از: مدل PDCA (Plan-Do-Check-Act)، مدل DMAIC (Define-Measure-Analyze-Improve-Control)، مدل DMADV (Define-Measure-Analyze-Design-Verify)، مدل 8D (Eight Disciplines)، مدل 7S (Strategy-Structure-Systems-Shared Values-Skills-Style-Staff)، مدل 5W2H (Who-What-When-Where-Why-How-How Much) و مدل 4M (Man-Machine-Material-Method). ### فرضیه ها و روابط بین متغیرها در این بخش، فرضیه ها و روابط بین متغیرهای مستقل و وابسته مشخص خواهند شد. برای این کار، از مدل سازی معادلات ساختاری (SEM) استفاده خواهد شد. مدل سازی معادلات ساختاری یک روش آماری است که به تحلیل روابط بین متغیرهای مشاهده شده و مخفی در یک مدل ساختاری از داده ها می پردازد. مدل سازی معادلات ساختاری شامل دو بخش اصلی است: مدل اندازه گیری و مدل ساختاری. مدل اندازه گیری روابط بین متغیرهای مشاهده شده و مخفی را مشخص می کند. مدل ساختاری روابط بین متغیرهای مخفی را مشخص می کند. مدل ساختاری مورد استفاده در این پژوهش به شکل زیر است: $$ \begin{aligned} & \text{عملکرد استراتژیک} = \beta_1 \text{برنامه ریزی استراتژیک} + \beta_2 \text{اجرای استراتژیک} + \beta_3 \text{ارزیابی استراتژیک} + \beta_4 \text{بهبود استراتژیک} + \epsilon \\ & \text{برنامه ریزی استراتژیک} = \lambda_1 \text{تحلیل محیطی} + \lambda_2 \text{تعیین چشم انداز} + \lambda_3 \text{تعیین ماموریت} + \lambda_4 \text{تعیین ارزش ها} + \lambda_5 \text{تعیین هدف ها} + \lambda_6 \text{انتخاب استراتژی ها} + \eta_1 \\ & \text{اجرای استراتژیک} = \lambda_7 \text{بهینه سازی منابع} + \lambda_8 \text{هماهنگی ساختار و فرهنگ} + \lambda_9 \text{تقویت ارتباطات و همکاری ها} + \lambda_{10} \text{افزایش مسئولیت پذیری و پیگیری} + \eta_2 \\ & \text{ارزیابی استراتژیک} = \lambda_{11} \text{اندازه گیری عملکرد استراتژیک} + \lambda_{12} \text{شناسایی نقاط قوت و ضعف استراتژی ها} + \lambda_{13} \text{تشخیص علل و عوامل موثر بر عملکرد استراتژیک} + \lambda_{14} \text{تهیه و ارائه گزارش ها و بازخوردها} + \eta_3 \\ & \text{بهبود استراتژیک} = \lambda_{15} \text{بازنگری و تصحیح استراتژی ها} + \lambda_{16} \text{رفع نقاط ضعف و بهره برداری از نقاط قوت استراتژی ها} + \lambda_{17} \text{ مدیریت استراتژیک یک نظریه علمی است که به بررسی مفاهیم، فرآیندها، مدل ها، روش ها و ابزارهای مربوط به مدیریت استراتژیک می پردازد. نظریه مدیریت استراتژیک از دیدگاه ها و رویکردهای مختلفی به مدیریت استراتژیک نگاه می کند. برخی از دیدگاه ها و رویکردهای مهم نظریه مدیریت استراتژیک عبارتند از: دیدگاه تصمیم گیری راهبردی، دیدگاه توسعه راهبردی، دیدگاه یادگیری راهبردی، دیدگاه تطبیق راهبردی، دیدگاه تکامل راهبردی، دیدگاه نظام راهبردی، دیدگاه فرهنگ راهبردی، دیدگاه ذینفع راهبردی و دیدگاه پویایی راهبردی. - نظریه کنترل استراتژیک: نظریه کنترل استراتژیک یک نظریه علمی است که به بررسی مفاهیم، فرآیندها، مدل ها، روش ها و ابزارهای مربوط به کنترل استراتژیک می پردازد. نظریه کنترل استراتژیک از دیدگاه ها و رویکردهای مختلفی به کنترل استراتژیک نگاه می کند. برخی از دیدگاه ها و رویکردهای مهم نظریه کنترل استراتژیک عبارتند از: دیدگاه سنتی کنترل استراتژیک، دیدگاه تعادلی کنترل استراتژیک، دیدگاه فرآیندی کنترل استراتژیک، دیدگاه سیستمی کنترل استراتژیک، دیدگاه شبکه ای کنترل استراتژیک، دیدگاه فرهنگی کنترل استراتژیک، دیدگاه اخلاقی کنترل استراتژیک و دیدگاه پویایی کنترل استراتژیک. - نظریه شرکت های کوچک و متوسط: نظریه شرکت های کوچک و متوسط یک نظریه علمی است که به بررسی مفاهیم، ویژگی ها، چالش ها، فرصت ها، رفتارها و عملکرد شرکت های کوچک و متوسط می پردازد. نظریه شرکت های کوچک و متوسط از دیدگاه ها و رویکردهای مختلفی به شرکت های کوچک و متوسط نگاه می کند. برخی از دیدگاه ها و رویکردهای مهم نظریه شرکت های کوچک و متوسط عبارتند از: دیدگاه تعریفی شرکت های کوچک و متوسط، دیدگاه تحلیلی شرکت های کوچک و متوسط، دیدگاه توسعه ای شرکت های کوچک و متوسط، دیدگاه رقابتی شرکت های کوچک و متوسط، دیدگاه نوآوری شرکت های کوچک و متوسط، دیدگاه شبکه ای شرکت های کوچک و متوسط، دیدگاه بین المللی شرکت های کوچک و متوسط و دیدگاه پایداری شرکت های کوچک و متوسط. - نظریه عملکرد استراتژیک: نظریه عملکرد استراتژیک یک نظریه علمی است که به بررسی مفاهیم، معیارها، روش ها و ابزارهای مربوط به اندازه گیری و ار 4 ماه پیش